سوره حمد
محتوا و درسها :
سوره ی حمد بطور کلّی از سه بخش تشکیل یافته است:
* بخش اوّل مربوط به خداشناسی و اوصاف خداست.
* بخش آخر مربوط به اوصاف و نشانه های بندگان صالح خداست.
*بخش میانی این دو مربوط به تبیین مسأله ی هدایت و صراط مستقیم در قالب دعا است، صراط مستقیمی که تنها راه ارتباط خالق و مخلوق و راه انسان به سوی پروردگارش است ، راهی که بنده ی شایسته ی خدا به پروردگارش و در نتیجه به کمال انسانی و سعادت ابدی می رساند. سوره ی حمد در بیاناین حقیقت و ابلاغ پیام فوق پنج مطلب اساسی و محوری را در بر دارد
ویژگیها:
سوره ی حمد در میان سوره های قرآن از ویژگیها و خصوصیّات خاصّی بر خوردار است.
یکی اینکه : سرآغاز و افتتاحیّه ی قرآن است.
دوّم اینکه : خواندن این سوره در تمام نمازهای واجب و مستحب، یعنی در رکعت اوّل و دوّم هر نماز، فرض و واجب است و هیچ سوره ای از سوره های قرآن در این حکم نمی تواند جایگزین آن باشد.
سوّم اینکه : سوره ی حمد در میان سوره های قرآن بیشترین نام و القاب را به خود اختصاص داده است و گاهی بیش از بیست نام برای آن ذکر شده است که به چند مورد آن اشاره کردیم.
چهارم اینکه : خصوصیّت این سوره در این است که بر خلاف تمام سوره های دیگر قرآن، دو بار نازل شده است و این حاکی از ارزش و اهمّیّت بیشتر این سوره و عظمت فوق العاده ی آن در پیشگاه خداست.
ترتیب:
سوره ی حمد به ترتیب جمع آوری اوّلین سوره است که در قرآن آمده است و به ترتیب نزول پنجمین سوره ی قرآن است که بعد از سوره ی " مدّثر" و قبل از سوره ی " تبّت " نازل گردیده است و در آغازِ نخستین جزء آن قرار گرفته است.
سوره ی حمد در لفظ و حجم ظاهری از سوره های کوچک قرآن یعنی از " مفصّلات " ، و در مفصّلات نیز از سوره های " قصار " است ولی در معنا بسیار با عظمت که " امّ الکتاب " و مادر قرآن است.
سوره حمد به علت ارزش و اهمیت خاصی که از آن برخوردار است نامهای زیادی دارد گاهی بیش از 20 نام برای این سوره ذکر شده است که هر کدام از آنها به یکی از ابعاد و پیامهای این سوره اشارت دارد ولی مهمترین و مشهورترین نامهای این سوره عبارت است از:
1.سوره حمد وشکر: زیرا با کلمه ی حمد شروع می شود و پیام اصلی و اولین آیه ی آن حمد شکر و سپاس خداست.
2.فاتحه : از ریشه ی فتح آمده و به معنای آغازگر و گشاینده است و به آن "فاتحه الکتاب" نیز می گویند.
3.سبع المثانی : چون این سوره از 7 آیه تشکیل شده و در هر نماز واجب و مستحب دو بار خوانده می شود آنرا" سبع المثانی" نیز می خوانند.
4.امّ الکتاب و امّ القرآن : یعنی(مادر کتاب خدا) و (مادر قرآن) این دو نامگذاری بدین جهت است که اوّلاً قرآن با این سوره شروع می شود و آغاز هر چیز را امّ آن می نامند. ثانیاً محتوا و مفاهیم این سوره به قدری وسیع و جامع است که اصل و عصاره ی قرآن است. و به همین دلیل به آن امّ الکتاب یا امّ القرآن می نامند.
5.کنز: زیرا این سوره گنجینه و خزینه ایست از گنجینه های الهی و خزائن غیبی چنانچه در روایتی از رسول اکرم(ص) آمده است که:"سوره ی حمد با ارزشترین ودیعه در گنجینه های عرش الهی است."
6.اساس: این نامگذاری به دو علّت است: یکی به علت جامع و محور بودن مفاهیم آن، اساس و محتوای قرآن است. دیگر اینکه بیشترین ومحکمترین سخن در این سوره در حول محور توحید و خداشناسی که اساس دین اسلام است ، دور می زند.
7.مناجات:در روایات آمده است که " المُصلّی یناجی بها ربّه " یعنی نمازگذاربا خواندن " إیّاک نعبد و إیّاک نستعین " وبا طلب هدایت از خدا در این سوره با خدا و پروردگارش راز ونیاز ومناجات می کند.
8.شِفاء:از رسول خدا نقل است که فرموده اند " سوره ی حمد شفای امراض و درمان هر درد است."
9.دعا:بهترین وزیبا ترین و اوّلین دعای قرآنی در این سوره آمده است . یعنی دعای هدایت که هدف نهایی تمام ادیان الهی، کتب آسمانی و پیامبران خداست...."اهدنا الصّراط المستقیم"
10.نور:این سوره روشنایی بخش دلها و راههاست و چراغ فروزانیست در دست انسان که راه راست و صراط مستقیم را برایش نشان می دهد.
منبع http://bashgah.qurancity.ir/forums/thread/319.aspx
منبع :سایت سازمان فعالیت های قرآنی دانشجویان کشور
